Nghị quyết số 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới của Hội nghị Trung ương 6, khóa XII nhấn mạnh: “Tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ KHHGĐ sang Dân số và Phát triển. Công tác dân số phải chú trọng toàn diện các mặt quy mô, cơ cấu, phân bố, đặc biệt là chất lượng dân số và đặt trong mối quan hệ hữu cơ với các yếu tố kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh và bảo đảm phát triển nhanh, bền vững”.
Sự ra đời của Nghị quyết 21 đã góp phần đưa công tác dân số bước sang giai đoạn mới. Các chính sách dân số từng lúc thích nghi với đời sống thực tiễn, tạo tiền đề để duy trì qui mô cơ cấu dân số vàng của Việt Nam, thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, công tác dân số ở nước ta hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng khi mà mức sinh thay thế của 1 số vùng miền đang suy giảm, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh mỗi năm lại càng trở nên nghiêm trọng hơn.
Tại Bến Tre, thực trạng trên đã và đang diễn ra đe dọa nghiêm trọng quy mô, cơ cấu dân số vàng của tỉnh. Hiện Bến Tre là địa phương có mức sinh thay thế thấp, thuộc trong nhóm 21 tỉnh có mức sinh thấp nhất cả nước. Đặc biệt là trong 2 năm 2021, 2022 mức sinh của tỉnh xuống thấp. Báo cáo từ Chi cục DS-KHHGĐ, mức sinh trung bình trong năm 2021, 2022 Bến Tre chỉ đạt hơn 1,2 con trên phụ nữ. Nhiều huyện có mức sinh thấp báo động, chỉ đạt 1 con trên phụ nữ. Và điều đáng lo hơn là dự báo năm 2023, số con sinh ra sẽ còn tiếp tục thấp hơn do tỷ lệ các cặp vợ chồng kết hôn trong 5 năm gần đây đang tụt giảm nghiêm trọng. Năm 2018, số cặp kết hôn đạt gần 7.000 cặp, thì trong năm 2021, số này chỉ còn hơn 3.000 cặp và 10 tháng 2022, số cặp kết hôn mới chỉ hơn 3.400 cặp. Số cặp kết hôn giảm, kéo theo số trẻ sinh ra sẽ tiếp tục suy giảm theo.
Ông Nguyễn Thanh Tiến - Chi cục Trưởng Chi cục DS-KHHGĐ nhận định: Nếu để mức sinh xuống quá thấp và duy trì trong một thời gian dài sẽ dẫn đến ít trẻ em được sinh ra, dân số già hóa nhanh. Tình trạng này sẽ gây suy giảm dân số, thiếu hụt nguồn lực lao động nghiêm trọng ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, đảm bảo an ninh quốc phòng; bởi khi số trẻ sinh ra không đủ để bù vào số người lao động bước vào tuổi già, người lao động trẻ phải làm việc nhiều hơn để bù cho phần việc mà người cao tuổi để lại; thiếu người chăm sóc người cao tuổi trong bối cảnh già hóa dân số diễn ra nhanh chóng; nguy cơ đe dọa tới quỹ hưu trí và bảo hiểm y tế làm cho sự phát triển của đất nước trở nên kém bền vững. Đồng thời, kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới cho thấy việc để mức sinh giảm sâu sẽ rất khó trong việc đưa mức sinh trở về mức thay thế. Hiện chỉ có những quốc gia thành công trong công tác giảm mức sinh chứ chưa có quốc gia nào thành công trong công tác nâng mức sinh khi mức sinh xuống quá thấp”.
Mỗi gia đình chỉ sinh 1 con còn kéo theo 1 hệ lụy khác đó là mất cân bằng giới tính khi sinh. 5 năm qua, tỷ số giới tính khi sinh của Bến Tre luôn ở mức cao hơn mức cân bằng tự nhiên (từ 103 đến 107 bé trai/100 bé gái), trung bình tại Bến Tre cứ 100 bé gái ra đời thì có 109 bé trai ra đời. Mỗi năm số bé nam sinh ra sẽ cao hơn gần 600 trẻ so với bé gái, 10 năm, 20 năm, 30 năm sau, con số này là rất lớn. Hệ lụy số trẻ nam dôi dư này khi đến tuổi trưởng thành khả năng sẽ không thể lấy vợ, sinh con. Thực tế là bài học từ Trung Quốc sau nhiều thập niên áp dụng chính sách 1 con, rất nhiều nam giới Trung Quốc không thể tìm được vợ và phải bỏ ra rất nhiều tiền để nhập khẩu vợ từ các nước lân cận, nhưng đây cũng không phải là điều dễ dàng.
Bên cạnh đó, mức sinh thấp cũng kéo theo hệ lụy làm gia tăng nhanh tốc độ già hóa dân số của tỉnh. Nếu mức sinh không duy trì được ở mức sinh thay thế thì 20-30 năm sau, Bến Tre sẽ đánh mất lợi thế của thời kỳ dân số vàng và chuyển sang giai đoạn dân số già. Lúc này, tỉnh sẽ đối mặt với nhiều thách thức về an sinh xã hội, thiếu nguồn lực lao động, tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế xã hội của tỉnh, ảnh hưởng đến các hoạch định chính sách lâu dài.
Nhận thấy rõ vai trò quan trọng của việc điều chỉnh mức sinh đối với sự phát triển kinh tế, xã hội, vừa qua tại kỳ họp thứ 7, khóa X của HĐND tỉnh, ngành dân số đã tham mưu HĐND tỉnh, ban hành Nghị quyết số 23 về Quy định một số chính sách khen thưởng, hỗ trợ công tác dân số trên địa bàn tỉnh Bến Tre.
Nghị quyết đã ban hành nhiều hình thức khen thưởng, nhằm tạo động lực, khích lệ sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị trên toàn tỉnh tham gia tích cực vào hoạt động dân số để đẩy nhanh phát triển. Theo đó, địa phương nào làm tốt công tác khuyến khích các cặp vợ chồng sinh con thứ 2, không để xảy ra lựa chọn giới tính khi sinh, gia đình có 2 con 1 bề là gái cam kết không sinh thêm con, đảm bảo tỷ số giới tính khi sinh ở mức cân bằng tự nhiên, đảm bảo các chỉ tiêu về tầm soát trước sinh, tầm soát sơ sinh... sẽ được khen thưởng.
Cụ thể như sau: Đối với tập thể: Xã, phường, thị trấn 03 năm liên tục đạt tỷ lệ 60% trở lên cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sinh đủ 02 (hai) con so với tổng số sinh hằng năm tính từ năm 2022 được Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện tặng Giấy khen kèm tiền thưởng theo quy định pháp luật về thi đua, khen thưởng và hỗ trợ thêm số tiền là 20 triệu đồng/xã, phường, thị trấn; Nếu xã, phường, thị trấn 05 năm liên tục duy trì đạt tỷ này sẽ được tặng Bằng khen kèm tiền thưởng theo quy định pháp luật về thi đua, khen thưởng và được hỗ trợ thêm 40 triệu đồng; Xã, phường, thị trấn đạt 100% ấp, khu phố đã có nội dung về kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh trong quy ước và có tỷ số giới tính khi sinh từ 103-107 bé trai/100 bé gái sinh ra sống; 100% người cao tuổi có thẻ bảo hiểm y tế, được lập hồ sơ theo dõi sức khỏe và khám sức khỏe định kỳ; Người cao tuổi được chăm sóc sức khỏe tại hộ gia đình; Vận động đạt tỷ lệ tầm soát trước sinh và tầm soát sơ sinh theo mục tiêu... thì sẽ được Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện tặng Giấy khen một lần kèm tiền thưởng theo quy định pháp luật về thi đua, khen thưởng.
Bên cạnh đó, Nghị quyết cũng ban hành các hình thức khen thưởng cho các cộng tác viên, cán bộ dân số làm tốt công tác tuyên truyền, vận động, duy trì những kết quả này. Đồng thời khen tặng, biểu dương, khen thưởng Phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ (trước 35 tuổi) sinh đủ 02 (hai) con; Cặp vợ chồng có 02 (hai) con một bề là gái (tính từ khi Nghị quyết này có hiệu lực thi hành), cam kết không sinh thêm con thứ 3.
Đối với hộ nghèo, cận nghèo, thuộc nhóm bảo trợ xã hội sẽ được hỗ trợ miễn phí hoàn toàn một số kỹ thuật tầm soát trước sinh, tầm soát sơ sinh theo qui định.
Dù mức khen thưởng không nhiều nhưng chính là một phần khích lệ, cũng như cho thấy sự quan tâm của Đảng, nhà nước đối với chính sách dân số, góp phần giúp Bến Tre từng lúc khắc phục những khó khăn đang tồn tại, kiểm soát mức sinh, không để xảy ra tình trạng lựa chọn giới tính khi sinh, thúc đẩy bình đẳng giới, khẳng định vị thế, vai trò của trẻ em gái trong đời sống xã hội ngày nay, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, đảm bảo qui mô, cơ cấu dân số bền vững, hướng đến phục vụ cho việc hoạch định chính sách kinh tế - xã hội tỉnh trong tương lai.
