Tinh thông y thuật
Nguyễn Đình Chiểu là một thầy thuốc giỏi, một lương y thông hiểu sâu sắc y lý phương Đông và y lý Việt Nam cả về y thuật và y đức mà y đức của cụ chính là đạo cứu người trong nghĩa vụ cứu dân cứu nước. Tác phẩm “Ngư Tiều y thuật vấn đáp” cũng là tác phẩm lớn cuối đời của Nguyễn Đình Chiểu. Một quyển sách dạy đạo làm người và đạo làm thầy thuốc cứu người. Yêu nước và yêu thương con người chính là tư tưởng chủ đề của tác phẩm: “Xưa rằng quốc thử lời khen phải/ Giúp sống dân ta trọn lẽ trời”.
Biện luận trên cơ sở âm dương, những điều thiết yếu nhất về phương pháp và đường hướng trị bệnh, nói lên một đường hướng y học chân chính, cả về đạo đức và chuyên môn. Nguyễn Đình Chiểu đã nghiên cứu nghề thuốc rồi làm lương y để chữa bệnh cho dân và viết sách thuốc truyền tâm nguyện đến mọi người. Cụ đã dốc lòng giới thiệu nghề thuốc của mình và trình bày những cương mục về lí luận Đông y có kèm theo giải thích một số thuật ngữ thiết yếu liên quan đến ngành y. Nhất là vấn đề về y thuật gồm có các phần: Mạch, chế dược, vận khí, thương hàn, sản phụ, nhi khoa...
Rồi đến ngũ tạng trong cơ thể con người bao gồm: tâm, can, tỳ, phế, thận, là những tạng khí có công năng tàng trữ và gạn lọc, chế tạo ra tinh khí. Một tạng bị bệnh sẽ ảnh hưởng đến sự vận hành chung. Cụ cũng chỉ ra những bài thuốc cụ thể: cây cỏ đều có chất độc lành khác nhau, chưa rõ tính chớ nên dùng. Thử ngậm ô mai, răng ê ngay mà nước vãi chảy. Vừa thổi bồ kết, hắt hơi liền nhưng lỗ mũi thông. Nước đái rùa chữa được cấm khẩu, xương xẩu chuột làm cho mọc răng...
Ngoài ra, Nguyễn Đình Chiểu còn trích lục phần cốt yếu để biện luận về âm dương, có những nguyên lý cơ bản của Đông y đã được Nguyễn Đình Chiểu trình bày trên cơ sở âm dương, thủy hỏa, khí huyết. Cụ đã trình bày một cách cụ thể về cách chữa bệnh vì bệnh có “hư hư thực thực”, biến đổi nhiều, nhiều chứng, nhiều phương. “Chữa bản” là chữa thẳng vào bệnh. Lối chữa bệnh chủ yếu của cụ về dinh dưỡng, dùng thuốc để phục hồi sức khỏe; bệnh nào gấp hơn thì chữa trước nhưng phải tùy nghi mà dùng. Chỉ cần chẩn trị sai lệnh một chút thì sẽ an nguy đến tính mạng.
Ngoài phần chuyên môn, Nguyễn Đình Chiểu còn nhấn mạnh đến đạo đức nhân thuật, nhằm bổ cứu tình hình nghề y đương thời. Một số người không hiểu y dược, chỉ biết một vài phương thuốc lăng nhăng cũng làm nghề chữa bệnh. Vì thế, “Ngư Tiều y thuật vấn đáp” ra đời nhằm chấn hưng y học cổ truyền, xây dựng một nghề y chân chính. Nguyễn Đình Chiểu đã lên án các việc làm bất chính hại đến tính mạng con người. Cụ luôn đề cao tinh thần trách nhiệm của người thầy thuốc đối với tính mạng bệnh nhân, thương yêu người bệnh và răn ngừa việc lợi dụng hay lừa dối người bệnh để lấy tiền một cách vô lương tâm.
Thầy thuốc của nhân dân
Giáo sư Lê Trí Viễn viết trong lời tựa quyển “Ngư tiều y thuật vấn đáp” lần xuất bản năm 1982: “Y thuật ấy là kết tinh nghề thuốc trong hằng trăm bộ sách của mấy mươi thế kỷ. Yêu nước ấy có chiều sâu cá nhân một đời người và chiều sâu lịch sử dân tộc hằng mấy ngàn năm. Nhưng cả hai đều đúc lại thành một thang thuốc hồi sinh, một đạo lý sống, một con đường phù hợp cho những con người yêu nước bình thường trong tình hình quê hương rơi vào tay giặc: giữ vững khí tiết không phục vụ quân thù, làm một công việc vừa có ý nghĩa vừa giúp dân, vừa giúp nước…”
Trong tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu, cụ nhắc nhở những người làm nghề y phải quán triệt “Nhân thuật”, cần phải hết lòng cứu chữa cho người bệnh một cách kịp thời và dốc hết tâm sức vào công việc được ví như là thiên mệnh ấy: “Thấy người đau giống mình đau/Phương nào cứu đặng mau mau trị lành; Đứa ăn mày, cũng trời sinh/Bệnh còn cứu đặng, thuốc đành cho không”. Nguyễn Đình Chiểu luôn đề cao lương tâm của những người thầy thuốc. Việc cứu chữa cho những người nghèo khổ và chu cấp thuốc men, giúp đỡ họ với sự tận tình từ tấm lòng người thầy thuốc mà không có sự phân biệt đối xử giữa kẻ giàu - người nghèo hay bất cứ giai cấp tầng lớp nào trong xã hội. Đặc biệt hơn, đó chính là người thầy thuốc chân chính sẵn sàng quên đi mọi quyền lợi riêng tư cá nhân bởi khái niệm “nhân” mãi luôn không thể nào tách rời khỏi chữ “nghĩa”.
Kỳ Nhân Sư một hình tượng lý tưởng trong tác phẩm “Ngư Tiều y thuật vấn đáp” của Nguyễn Đình Chiểu đã tự xông đui đôi mắt của mình cho tròn y đạo và nhân đạo để không phải đem nghề y ra phục vụ cho kẻ thù của Tổ quốc và nhân dân. Nhân cách cao thượng ấy của Nguyễn Đình Chiểu còn để lại dấu ấn sâu sắc trong các thế hệ lương y sau nầy. Người thầy thuốc chân chính trong nhân dân làm nghề thuốc còn vì mục đích từ thiện chớ không phải chỉ có kinh doanh trên sự đau khổ của đồng bào.
Đối với lương y Nguyễn Đình Chiểu, y đạo tức là nhân đạo, mà chủ nghĩa nhân đạo của cụ là chủ nghĩa nhân đạo nhân dân rất gần gũi với chủ nghĩa nhân đạo cộng sản: “Thấy người đau giống mình đau/Phương nào cứu đặng, mau mau trị lành/Đứa ăn mày cũng trời sanh/Bịnh còn cứu đặng thuốc dành cho không”. Đã hơn 100 năm trôi qua, kể từ khi tác phẩm Ngu Tiều vấn đáp y thuật của Nguyễn Đình Chiểu ra đời nhưng những quan điểm y đức học nhân đạo của ông mãi vẫn ngời sáng, tươi nguyên và như đang thôi thúc kêu gọi những người thầy thuốc Việt Nam chúng ta hãy soi mình lại trong tấm gương văn hóa ngàn xưa của lịch sử dân tộc để phấn đấu trở thành những người thầy thuốc xã hội chủ nghĩa, những người "thầy thuốc như mẹ hiền" mà lúc sinh thời Bác Hồ hằng mong đợi.
Sống cách chúng ta hơn một thế kỷ nhưng những quan điểm và cơ sở y thuật Á Đông của Nguyễn Đình Chiểu vẫn rất mới, rất phù hợp với quan niệm hiện nay. Tư tưởng y đức học của cụ Đồ Chiểu thật toàn diện. Cụ khuyên người thầy thuốc cần phải trau dồi cả tài năng và đức độ trong suốt cuộc đời, nghề nghiệp của mình. Với niềm tự hào của ngành y nói chung, ngành y tế tỉnh sẽ không ngừng phát triển toàn diện, góp phần quan trọng vào sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân.
